Ameliyathanede Etkili İletişim ve Stresle Baş Etmenin Hasta Güvenliği ve Ekip Uyumu Üzerinde Etkisi
Giriş
Ameliyathane ortamı, sağlık hizmetlerinin en yoğun ve riskli alanlarından biridir. Bu alan, cerrahi takımın birbirleriyle uyumlu çalışması, karar alma süreçlerinin hızla ilerlemesi ve yüksek stres altında görev yürütülmesi gerekliliği bakımından benzersizdir. Bu konular altında, ekip içinde etkili iletişim ve stres yönetimi, sadece çalışanların ruhsal ve fiziksel sağlığı açısından değil; aynı zamanda hasta güvenliği, cerrahi başarı ve kurum içi verimlilik açısından da kritik bir role sahiptir. Birçok çalışma, ameliyathane ekipleri arasında iletişim eksikliği ya da stresin yüksek düzeyde olması durumunda, hatalı uygulama riskinin arttırdığını, ekip uyumunun zayıfladığını ve tükenmişliğe yol açabileceğini göstermiştir.(Onan ve ark., 2019). Bu yazıda ameliyathanede ekip iletişiminin önemini, iletişime yönelik engelleri; ayrıca stres kaynaklarını ve hem bireysel hem de kurumsal düzeyde stresle baş etme stratejilerini ele alıyoruz.
Ameliyathanede Ekip İletişiminin Önemi
Ameliyathanede ekip çalışması; cerrah, anestezi uzmanı, hemşireler, personel ve destek ekiplerinin bir araya gelmesiyle gerçekleşir.Bu çok disiplinli yapı, bilgi paylaşımını, zamanında karar almayı ve aksiyonları uyumlu şekilde gerçekleştirmeyi gerektirir. Araştırmalar göstermektedir ki ameliyat esnasında yaşanan hataların büyük bir kısmı iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Onan ve Ark tarafından yapılan çalışmada, ameliyathanede görev yapan hekim ve hemşirelerin iletişim sorunları ve öfke ifade tarzlarının birbirlerine etkisi incelenmiş ve iletişim sorunlarının ameliyathane içi uyumu zayıflattığı sonucuna ulaşılmıştır.(Onan ve ark., 2019). Bu durum, ekip içinde güvenin azalmasına ve ‘bilinmezlikle’ baş etme düzeyinin düşmesine yol açar.
Etkili iletişim uygulamaları arasında; preoperatif brifing(ameliyat öncesi hazırlık toplantıları), intraoperatif açık iletişim kanalları ve post-operatif debriefing(ameliyat sonrası değerlendirme) sayılabilir( Soyer, 2015) Bu süreçlerde SBAR( Situation, Background-Assesment- Recommendation) gibi yapılandırılmış iletişim modellerinin kullanılması ekip performasını arttırır. Ayrıca, iletişim kültürü bakımından hiyerarşik bariyerlerinin yıkılması, her ekip üyesinin görüşünü ifade edebileceği bir ortamın yaratılması gereklidir.
- İletişim Engelleri ve Çözüm Yolları
Ameliyathanede iletişimi zorlaştıran faktörler arasında zaman baskısı, ani acil vakalar, ameliyathane iç gürültü ve fiziksel ortamın karmaşıklığı,ekip üyeleri arasındaki hiyerarşi, farklı meslek gruplarının dilsel ve kültürel farklılıkları sayılabilir. Örneğin hiyerarşik yapı, genç hemşirenin ekip liderine ya da cerraha soru sormasından çekinmesine neden olabilir ve bu da bilgi paylaşımının gecikmesine yol açabilir.Bu engellerin giderilmesi için şu öneriler sunulabilir: düzenli brifing ve debriefing oturumlarının yapılması; ekip içi iletişim eğitimi ve simülasyon çalışmalarının uygulanması; açık uçlu soru-cevap ortamlarının teşvik edilmesi; ‘sterilde sessizlik değil ses’ kültürünün desteklenmesi; ve teknolojik destek imkanlarının(örneğin sesli iletişim sistemleri) değerlendirilmesi. Ayrıca, güvenli konuşma kültürünün yerleştirilmesi, hata ya da yakalanan risk durumlarının ekipçe paylaşılmasıyla öğrenme ortamı oluşturur.( Onan ve ark., 2019; Soyer,2015).
- Ameliyathanede Stres Kaynakları
Ameliyathane hemşireleri ve diğer ekip üyeleri için stres, yalnızca yoğun iş yükünden değil; acil girişimler, uzun operasyon süreleri, ekip içi çatışmalar ve fiziksel ortam koşulları nedeniyle de ortaya çıkar. Bir araştırmada ameliyathane hemşirelerinin stres kaynakları incelenmiş ve uzun süreli operasyonlar, zaman kontrolünün zayıf olması ve ekip içi iletişim eksikliğinin yüksek stresle direkt ilişkili olduğu bulunmuştur.(Soyer Ö, 2015.) Ayrıca, tükenmişlik sendromu, iş doyumunun azalması ve hasta güvenliği hatalarının artması ile bağlantılıdır.(Hemşirelik ve Deneyim Dergisi,2020; Türkiye Klinikleri 2022) Çevresel faktörler(örmeğin gürültü, ışık, ergonomik olmayan pozisyonlar)da stresi arttıran unsurlar içinde yer alır. Çalışanların ruhsal ve bedensel kaynakları uzun süreli baskı altında kaldığında, uyku bozuklukları, kaygı düzeylerinde artış ve motivasyon düşüklüğü gibi sonuçlar ortaya çıkabilir.
- Stres Yönetiminde Bireysel ve Kurumlar Yaklaşımlar
Stres yönetimi hem bireysel hem de kurumsal düzeyde ele alınmalıdır. Bireysel düzeyde; nefes egzersizleri, gevşeme teknikleri, düzenli fiziksel aktivite ve sosyal destek önem taşır(Türkiye Klinikleri,2022) Kurumsal düzeyde ise iletişim eğitimi, adil vardiya planlaması, destekleyici yönetici tutumları ve psikolojik danışmanlık mekanizmaları etkili olur (Güler ve Karahan,2021) Bu tür yaklaşımlar, çalışanların tükenmişlik riskini azaltır ve ekip içi dayanışmayı güçlendirir.
- Güvenli Cerrahi Kontrol Listesi ve Ekip İletişimine Katkısı
World Health Organization (WHO) tarafından geliştirilen Güvenli Cerrahi Kontrol Listesi, ameliyathane ekipleri arasında iletişimi güçlendiren yapılandırılmış bir araçtır. Türkiye’de yapılan çalışmalar, bu listenin düzenli kullanımının ekip uyumunu, bilgi paylaşımını ve hasta güvenliğini arttırdığını göstermiştir.(Soyer,2015; Gökay ve ark.,2016) GCKL’nin uygulanması, ekip üyeleri arasında karşılıklı güveni artırarak ‘ekip ruhu’nun güçlenmesini sağlar.
- Sonuç
Ameliyathanede güçlü iletişim ve kontrollü stres yönetimi, hem ekip uyumunu hem de hasta güvenliğini artırır(Onan ve ark., 2019;Güler ve Karahan, 2021). Kurumsal ve bireysel destek mekanizmalarının geliştirilmesi, ekip performansını sürdürülebilir kılar (Türkiye Klinikleri, 2022; Gökay ve ark., 2016). Sonuç olarak ameliyathanede başarı; etkili iletişim, iş birliği ve stresin dengeli yönetimiyle sağlanır.
Kaynakça
- Onan N, Işıl Işık Andsoy, Görücü R. Ameliyathanede Çalışan Hekim ve Hemşirelerin İletişimde Yaşadıkları Sorunlar ve Öfke İfade Tarzlarının Belirlenmesi. Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi. 2019;4(1):24-36
- Soyer Ö. Güvenli Cerrahi Kontrol Listesi’nin Etkinliği: Derleme. Ege Üniversitesi;2015.
- Ameliyathane Hemşirelerinin Stres Kaynaklarının Belirlenmesi. Hemşirelik Bilimi Dergisi. 2020;7(2):112-121.
- Ameliyathane Hemşireleri: İşe Bağlı Gerginlik ve Stresle Baş Ediyorlar. Türkiye Klinikleri. 2022;31(4)220-226
- Güler Ö, Karahan E. Cerrahi ekibin Ameliyathanedeki Yönetimsel Tutumlarının İş Doyumuna Etkis JAREN-Journal of Academic Research in Nursing. 2021;7(3)45-53
- Gökay P, ve ark. Dünya Sağlık Örgütü Güvenli Cerrahi Kontrol Listesi’nin Türkçe Uygulamaları. Gülhane Tıp ve Hizmetleri Dergisi. 2016;58:136-142
Hazırlayan: Begüm ÇOTUKER
Acıbadem Kozyatağı Hastanesi
Ameliyathane Ekip Lideri