Yapay zekâ terimi ilk olarak McCarthy ve meslektaşları tarafından 1950’lerdeki bir konferansta insanın bilişsel yetenekleriyle gerçekleştirilebilecek görevleri yerine getirmeye çalışan tüm matematiksel algoritmaları ifade etmek üzere ortaya atıldı(1).
Yapay zekâ algoritmalar ve yazılım programları aracılığıyla makinelerin öğrenmesi, problem çözmesi ve karar vermesi süreçlerini içerir. Bu süreçler, insan müdahalesi olmaksızın gerçekleşebilir, böylece makineler belirli görevleri insanlar kadar hatta bazen daha iyi bir şekilde yerine getirebilirler. Yapay zekâ; basit otomatik cevaplardan karmaşık karar verme mekanizmalarına kadar geniş bir yelpazede teknolojileri içerdiğini söyleyebiliriz. (2)Yapay zekâ, çeşitli sektörlerde devrim yapan uygulamalarıyla bilinir. Yapay zekâ, bu teknolojinin sağlık, sanat, eğitim ve daha pek çok alandaki etkilerini keşfetmeyi içerir(2).
Sağlık Sektöründe Yapay Zekanın Rolü;
Sağlık hizmetlerinde yapay zekâ, karmaşık tıbbî ve sağlık hizmetleri verilerinin analizinde, insan bilişini taklit etmek için makine öğrenimi algoritmalarını, yazılımlarını veya yapay zekâyı (AI) tanımlamak için kullanılan kapsamlı bir terimdir. Bu, insan uygulayıcıların yerini almak değil, onların yeteneklerini arttırmak, göz açıp kapayıncaya kadar büyük miktarda veriyi analiz edebilen, insan gözüyle görülmeyen kalıpları tanımlayabilen ve hassas müdahaleler önerebilen araçlar sunmakla ilgilidir. Özellikle, AI, bilgisayar algoritmalarının sonuçları yalnızca giriş verilerine göre yaklaşık olarak tahmin etme yeteneğidir(3).
Yapay Zekâ (AI), son yıllarda sağlık sektörünü dönüştüren en önemli teknolojik ilerlemeler arasında yer alıyor. Sağlık hizmetlerindeki kullanımı, hasta verilerinin analizinden teşhis ve tedavi süreçlerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Örneğin, 2021 yılında, AI destekli teşhis sistemlerinin kullanımı sayesinde kanser teşhis oranlarının %50 arttığı bildirilmiştir. Bu rapor, AI’nın sağlık sektöründe nasıl bir dönüşüm yarattığını, sunduğu fırsatları, karşılaşılan zorlukları ve bu teknolojinin gelecekte sağlık hizmetleri üzerinde nasıl bir etki yaratabileceğini inceler(4).
Sağlık Hizmetlerinde Yapay Zeka Neler Kazandırabilir?
İnsan Hatalarını Azaltmak;
Her zaman son derece dikkatli olmaları ve hasta verilerini yakından takip etmeleri gereken sağlık personeli bu zorlu işi uzun saatler yapmak zorunda oldukları için zaman zaman hata yapabiliyor. Bu nedenle yapay zekadan destek almak, veri düzenleme ve kontrol/denetleme gibi kritik görevlerin bazılarının kolayca yapılmasını sağlayabiliyor(5).
Bilinçli Karar Vermeyi Kolaylaştırmak;
Acil müdahale gerektiren durumlarda yapay zekâ teknolojisinden yararlanmak hayat kurtarıcı bir rol üstlenebilir. Doktorların hastanın geçmiş verilerini incelemesini gerektiren durumlarda yapay zekâ, kayıtları hızlı bir şekilde değerlendirebilir ve anında eylem önerilerinde bulunabilir. Böylece kararlar daha hızlı alınabilir ve çözüm yollarının etkinliği artabilir(5).
Sanal Sağlık Asistanlığı Yapmak;
Yapay zekâ tabanlı sanal sağlık asistanları, doktorlar için verileri analiz edebilir ve tedavi için önerilerde bulunabilir. Ek olarak kullanıcının sağlık verilerini doktorlarına ileterek hastalara beslenme tavsiyeleri verebilir ve ilaçlarını almalarını hatırlatabilir(5).
Zaman Kazandırmak;
Yapay zekâ günümüzde doktorların yapmak zorunda olduğu pek çok görevi yerine getirebiliyor. Bu sayede zamandan tasarruf etmeye de yardımcı oluyor. Manyetik rezonans görüntüleme, bilgisayarlı tomografi, ultrason vb. uygulamaların sonuçları artık yapay zekâ tarafından incelenebiliyor. Böylece test sonuçlarının alınması için haftalarca beklemeye gerek kalmıyor ve tedavi süreleri kısalıyor(5).
Hastalıkları Önlemeye Yardımcı Olmak;
Yapay zekâ otomatik teşhisin yanı sıra hastalıkların önlenmesine de yardımcı olabilir. Hastalıkların yayılma bölgesini ve hızını makro düzeyde değerlendirebilir ve salgın olasılığını belirleyebilir. Böylece sağlık uzmanlarına planlama ve lojistik gibi kritik görevlerde destek sağlıyor(5).
Maliyet Tasarrufu Sağlamak;
Yapay zekâ sayesinde hastaların tıbbi kayıtlarını doktorlara göstermek için fiziksel olarak sağlık kuruluşlarına gitme gerekliliği ortadan kalkabilir. Yapay zekâ tarafından desteklenen kişisel asistanlar, tıbbi bilgileri doktorlarla paylaşabilir ve hastalara tavsiyelerde bulunabilir. Bu sayede bir kliniğe veya hastaneye gitmekten kaynaklanan potansiyel masraflardan tasarruf edilir(5).
7) Giyilebilir Sağlık Teknolojisi;
Giyilebilir cihazlar insanların sağlığıyla ilgili çeşitli verileri anlık olarak takip edebiliyor. Bu sayede hasta bakımında önemli iyileşmeler yaşanması bekleniyor. Yapay zekâ destekli yazılımlar, verileri analiz ederek doktorları olası riskler konusunda detaylıca bilgilendirebilir. Teknolojinin sağladığı sağlık değerlendirmesi sayesinde hastanelerin ve doktorların yükü azaltılabilir(5).
8) İlaç keşfi ve geliştirme;
AI, ilaç keşfi süreçlerini hızlandırmak için kullanılır. Büyük biyolojik veri setlerini analiz ederek, yeni ilaç adaylarını belirlemeye ve ilaçların yan etkilerini önceden tahmin etmeye yardımcı olur(5).
Yapay Zekanın Hastalar Üzerindeki Olumsuz Etkileri Nedir?
İnsan dokunuşu yoktur; Hastalar tamamen yapay zekâ tabanlı hizmetleri alırken çekinebilir ve hekimlerin empati ve kişisel yaklaşımlarının eksikliğini hissedebilir(6).
Veri gizliliği ve ihlali sorunlarına yol açabilir; Hastaların verilerinin işlenmesi ve depolanması sırasında güvenlik açıkları ve veri ihlalleri yaşanabilir ve hasta verileri çalınabilir(6).
Teknolojiye aşırı bağımlılık ve güven oluşturur; Hastalar yapay zekâ teknolojilerine aşırı güven duyabilir ve bu durum hekimlere olan saygı ve güvenin azalmasına sebep olabilir. Bu durumlar doktorların klinik karar verme süreçlerini olumsuz etkiler(6).
İnsana dayalı iletişim zayıflar; Yapay zekâ kullanımı arttıkça hasta-doktor arasındaki yüz yüze iletişimi azaltır. Güven ve empati eksikliği hissedilebilir(6).
Eğitim açıkları oluşabilir; Sağlık çalışanlarının yapay zekâ teknolojilerini kullanma konusundaki bilgi eksikliği ve yetersizliği, yeterli eğitime sahip olmamaları sonucunda sistemlerin yanlış veya eksik kullanımına sebep olabilir(6).
Hastaların yapay zekaya karşı olan güvensizlikleri; Bazı hastalar, özellikle yaşlılar ve teknolojiyi benimseyememiş kesimler, yapay zekanın karar ve tedavi süreçlerine güven duymayabilir ve tedavileri reddedebilir(6).
Yapay Zekâ İle Tespit Edilebilen Hastalıklar
Tıbbi görüntüleme yönteminde gelişmiş algoritmaları kullanan yapay zekâ sayesinde birçok hastalık hassas bir şekilde tespit edilebilir. Teşhis sürecini etkin kılan bu yöntem, aynı zamanda sağlık çalışanlarına da zaman kazandırır. Görüntüleme süreçlerine yapay zekânın entegre edilmesiyle görüntü analizi, radyasyon maruziyetinin ve kontrast dozajının azaltılması, tanı ve raporlama, klinik karar desteği ve hasta prognozunun tahmini de kolaylaşır(1).
Yapay zekâdan faydalanarak teşhis edilebilecek bazı hastalıklar şu şekildedir:
Kalp Hastalıkları: Yapay zekâ sistemleri, kalp hastalıklarının erken tanısına yardımcı olabilir. Bir yapay zekâ sistemi basit bir testi okuyabilir, kalp rahatsızlığını tespit edebilir ve ileride ortaya çıkabilecek rahatsızlıkları tahmin edebilir. Görüntülemede algoritmaların güncel kullanımı ekokardiyografiye ek olarak kardiyak BT, kardiyak manyetik rezonans görüntüleme ve nükleer görüntülemeyi de içerir(1).
Nörolojik Bozukluklar: Yapay zekâdan yararlanan beyin görüntüleme teknikleri; klinisyenlerin fizyolojik sinyalleri ve görüntüleri daha etkili bir şekilde analiz etmelerine ve yorumlamalarına yardımcı olabilir. Epilepsi, Parkinson hastalığı, Alzheimer, Multipl Skleroz (MS) ve İskemik Beyin Felci; fizyolojik sinyaller ve görüntüler kullanılarak teşhis edilebilir(1).
Kanser: Çeşitli genetik ve epigenetik faktörler neticesinde ortaya çıkan kanser, hayatı tehdit eden bir hastalık olduğu için erken teşhis edilmelidir. Bununla beraber çok yönlü bir hastalık olan kanserin erken teşhis edilmesi zor olabilir. Bu süreci kolaylaştırmak için genetik varyasyonlar ve diğer faktörleri erkenden tespit etmek için yapay zekâ ve makine öğrenimi kullanılabilir. Ayrıca cilt, akciğer, prostat, meme, mide kanserinin ve kolorektal kanserin teşhisi için tıbbi görüntülemede yapay zekâdan faydalanmak mümkündür(1).
Hemşirelikte Yapay Zeka
Hemşirelikte yapay zekâ uygulamasının amacı, hemşirelerin iş yükünü hafifleten ve hasta bakımını artıran araçlar ve çözümler geliştirmektir. Bu yapay zekâ destekli araçlar, hasta izleme, kronik hastalıkları yönetme ve hatta tehlikeli ortamlarda uzaktan operasyonları kolaylaştırma gibi hemşireliğin çeşitli yönlerinde görülebilir(7).
Hemşirelikte Yapay Zeka Uygulamaları;
Hemşirelikte yapay zekanın en eski uygulamalarından biri karar destek sistemlerinin geliştirilmesiydi. Bu sistemler, hemşirelerin büyük miktarda veriyi analiz ederek bilinçli kararlar almasına yardımcı oldu. Bu tür araçlar hemşireler için çok değerlidir çünkü birden fazla faktörün göz önünde bulundurulması gereken karmaşık vakaları yönetmelerine yardımcı olur(7).
Yapay zekanın faydaları daha belirgin hale geldikçe, hemşirelikte uygulanması da katlanarak artmıştır. Yapay zekanın hemşirelik alanındaki en umut verici uygulamalarından bazılarını şu şekildedir (7).
Otomatik Hasta İzleme; Otomatik hasta izleme, doğrudan insan müdahalesine gerek kalmadan bir hastanın yaşamsal belirtilerini ve durumunu gerçek zamanlı olarak sürekli takip ve analiz etmeyi mümkün kılar. Bu sistem, sürekli gözetim rolünü üstlenerek hemşirelerin sürekli manuel izleme sağlama yükünü ortadan kaldırır(7).
İlaç Yönetimi; Yapay zekâ ile ilaç yönetimi, hastaların doğru ilaçları doğru zamanda doğru dozlarda almalarını sağlamaya yardımcı olabilir. Yönetim, ilaçların reçetelenmesi, dağıtılması, uygulanması ve izlenmesi gibi görevleri ifade eder. Bu süreci basitleştirir, insan hatalarını azaltır ve hasta güvenliğini artırır(7).
Kişiselleştirilmiş Hasta Bakımı; Yapay zekâ algoritmaları, bir hastanın tıbbi kayıtlarını analiz etmek ve hastanın sağlığına ilişkin ayrıntılı bir profil oluşturmak için kullanılabilir. Tüm bu bilgilerle, yapay zekâ algoritmaları son derece kişiselleştirilmiş bakım planları önerebilir.Birey için etkili olma olasılığı en yüksek olan belirli ilaçlar, terapiler veya yaşam tarzı değişiklikleri önerebilir. Bir kişinin diyabeti varsa, yapay zekâ sistemi, benzersiz metabolizmasına göre uyarlanmış bir diyet planı önerebilir(7).
Hasta Katılımı ve Eğitimi; Yapay zekâ odaklı eğitim platformları, kişiselleştirilmiş sağlık bilgileri ve rehberlik sunarak hasta katılımını ve eğitimini destekler. Bu platformlar tıbbi durumların ve tedavi seçeneklerinin daha iyi anlaşılmasını sağlar. Yapay zekâ tarafından desteklenen sohbet robotları, 7/24 destek sağlar, soruları yanıtlar ve değerli bilgiler sunarak sürekli iletişimi ve kaynaklara erişimi teşvik eder(7).
Gerçek Dünya Uygulamaları ve Vaka İncelemeleri
Yapay zeka teknolojilerinin sağlık alanında erken teşhis, doğru tanılama, klinik karar verme, sağlığı koruyup sürdürme gibi alanlarda kullanıldığı bilinmektedir. Son yıllarda, yapay zekanın sağlıkta pek çok alanda kullanım örnekleri karşımıza çıkmaktadır. Bu uygulamalara, Birleşik Krallık’ta yapay zeka sohbet botu şeklinde bir yapay zeka klinisyeninin oluşturulması örnek verilebilir. Ayrıca Çin’de radyologlar beyin tomografisi taramalarını ve x-ışınlarını okurken tıbbi tanıyı iyileştirmek ve akciğer kanseri hastalarında şüpheli lezyonları ve nodülleri belirlemek için yapay zeka teknolojisini kullanmaktadırlar. Amerika’da yapay zeka platformunu onkoloji tedavilerini analiz etmek ve yapay zekanın daha az yan etkiye sahip ilaçlar tasarlayıp tasarlayamayacağını görmek için kullanıldığı bilinmektedir. Bu örnek uygulamalar, yapay zekanın, bilgi işleyebilme yeteneği ile sağlıkta yanlış tanılama ve tıbbi hatalar sorununu büyük ölçüde çözebileceğini ve verimliliği arttırmak için tıbbi malpraktis oranını azaltıcı rolü olan araçlar olarak kullanılabileceğini bildirmektedir(8).
Uygulama Örneği – AI Destekli Görüntüleme: İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri (NHS), AI destekli görüntüleme sistemini Akciğer kanseri teşhisinde kullanarak, tarama süresini yüzde 30 oranında azaltmış ve teşhis doğruluğunu önemli ölçüde artırmıştır. Bu sistem, taramaları derin öğrenme algoritmalarıyla analiz ederek, doktorların incelemesi gereken potansiyel sorunları önceden belirler(9).
Vaka İncelemesi – AI Tabanlı Sepsis Algılama: Johns Hopkins Hastanesi, sepsis teşhisinde AI kullanmaktadır. Sistem, hastanın vital belirtilerini, laboratuvar sonuçlarını ve elektronik sağlık kayıtlarını analiz ederek, sepsisin erken belirtilerini tespit eder. Bu teknoloji, sepsis vakalarının erkenden tanımlanmasına ve tedavi süreçlerinin hızlandırılmasına olanak tanıyarak, hastanın sağ kalma oranını önemli derecede artırmıştır(4).
KAYNAKÇA
- Acıbadem Hayat. “Yapay Zekanın Sağlık Taramalarındaki Yeri ve Geleceği”. Erişim Tarihi: 25.05.2025. https://www.acibadem.com.tr/hayat/yapay-zekanin-saglik-taramalarindaki-yeri-ve-gelecegi/
- Türkiye Gazetesi. “Yapay Zeka Nedir ve Neler Yapabilir?”. Erişim Tarihi: 25.05.2025. https://www.turkiyegazetesi.com.tr/haberler/yapay-zeka-nedir-ve-neler-yapabilir-1078501
- “Sağlık Hizmetlerinde Yapay Zeka”. Erişim Tarihi: 25.05.2025. https://tr.wikipedia.org/wiki/Sa%C4%9Fl%C4%B1k_hizmetlerinde_yapay_zek%C3%A2
- “Sağlık Sektöründe Yapay Zeka Uygulamaları Raporu”. Erişim Tarihi: 25.05.2025. https://www.webtures.com/tr/blog/saglik-sektorunde-yapay-zeka-uygulamalari-raporu/
- İnnova. “Yapay Zekanın Sağlık Sektörüne Faydaları Nelerdir?”. Erişim Tarihi: 25.05.2025. https://www.innova.com.tr/blog/yapay-zekanin-saglik-sektorune-faydalari-nelerdir
- Etkin Kampüs. “Yapay Zekanın Sağlık Sektöründe Hastalar Üzerindeki Olumlu ve Olumsuz Etkileri”. Erişim Tarihi: 25.05.2025. https://www.etkinkampus.com/yapay-zekanin-saglik-sektorunde-hastalar-uzerindeki-olumlu-ve-olumsuz-etkileri/
- “Hemşirelikte Yenilikçi Yapay Zeka Uygulamaları ve Bunların Hasta Bakımı Üzerindeki Etkileri”. Erişim Tarihi: 25.05.2025. https://www.ultralytics.com/tr/blog/innovative-applications-of-ai-in-nursing-and-their-impacts-on-patient-care#hemsirelikte-yapay-zekanin-tarihini-anlamak
- Yılmaz, Y. , Yılmaz, D. , Yıldırım, D. , Akın, E. (2021) “Yapay Zeka ve Sağlıkta Yapay Zekanın Kullanımına Yönelik Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin Görüşleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Cilt 12, Sayı 3, 297-308.
- Julien Florkin. “Hemşirelikte Yapay Zeka; 6 Bölümde Sağlık Hizmetlerinin Muhteşem Geleceği”. Erişim Tarihi: 25.05.2025. https://julienflorkin.com/tr/i%C5%9F/sa%C4%9Fl%C4%B1k-a/hem%C5%9Firelikte-ai/#understanding-ai-in-nursing
Hazırlayan: Sena Yıldırım
Yatan Hasta Katı Hemşiresi
Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi