Kanser Hastalarında Oral Mukozit Tedavisinde Farmakolojik Ve Non-Farmakolojik Yöntemler

Kanser tedavisi gören hastalarda özellikle kemoterapi ve radyoterapiye bağlı gelişen oral mukozit, hastaların tedaviye uyumunu ve yaşam kalitesini düşüren ciddi komplikasyonlardan biridir. Multidisipliner bir yaklaşımı ile etkin bir şekilde yönetilebilir.

Hemşirenin rol ve sorumlulukları arasında oral mukoz membranda bozulma riski olan ve oral mukozit gelişen hastalarda hekim istemine göre farmakolojik ve non farmakolojik tedavi yöntemlerini hemşirelik bakımında kanıta dayalı olarak planlar, uygular, değerlendirir, denetler ve eğitim verir (1,2).

Mukozit yönetimini 2‘ye ayırabiliriz;

1. Oral Mukozitte Farmakolojik Tedavi Yöntemleri

Palifermin: Palifermin, keratinosit büyüme faktörü olarak mukozal hücrelerin yenilenmesini hızlandırır ve kemoradyoterapiye bağlı mukozit gelişimini azaltır (3).

Glutamin: Oral ve topikal formlarda kullanılır, mukozal iyileşmeyi destekler ve inflamasyonu azalttığı bildirilmiştir (4).

Benzidamin Hidroklorür: Benzidamin ağız gargarası radyasyona bağlı oral mukozitin önlenmesinde ve semptomlarının hafifletilmesinde etkili, güvenli ve iyi tolere edilen bir ilaç olarak kabul edilebilir (5).

Klorheksidin Glukonat: Antiseptik özellikleri ile  enfeksiyon riskini azaltır ancak mukozit tedavisinde etkinliği kısıtlıdır (6).

Mikonazol: Mukozit sırasında ortaya çıkabilen kandidiyazis enfeksiyonunun önlenmesinde kullanılır ve etkilidir (7).

Çinko Sülfat: Mukozal iyileşmeyi destekleyici mineraldir, tedavi sürecinde semptomların şiddetini azalttığı bildirilmiştir (8).

Sodyum Bikarbonat ve Tuzlu Su (Sodyum Klorür): Oral ortamın pH’ını düzenleyerek tahrişi azaltan, basit ve etkili gargara çözeltileridir (9).

Kangfuxin Sıvısı: Kangfuxin sıvısı baş-boyun skuamöz hücreli karsinomu olan hastalarda radyoterapiye bağlı oral mukozit oluşumunu etkili bir şekilde önler. Oral mukozal reaksiyonları, ağrıyı ve inflamatuar yanıtı azalttığı bildirilmiştir (10).

1. Oral Mukozitte Non-Farmakolojik Tedavi Yöntemleri

Karadut Şurubu (Morus nigra): Antioksidan, antimikrobiyal ve antiinflamatuar etkileri ile mukozitin önlenmesinde ve tedavisinde etkili bulunmuştur (11).

Mayıs Papatyası: Ağız gargarası olarak inflamasyonu azalttığı ve yara iyileşmesini desteklediği bildirilmiştir (12).

Aynısefa: Doğal yara iyileştirici olarak topikal ve gargara formunda kullanılabilir (12).

Zerdeçal: Kurkuminoid içerikleriyle antiinflamatuar etki sağlar ve mukozal yenilenmeyi desteklediği bildirilmiştir (12).

Bal ve Propolis: Antibakteriyel ve yara iyileştirici özellikleriyle semptomların hafifletilmesine yardımcı olduğu bildirilmiştir (13).

Aloe Vera ve E Vitamini: Cilt ve mukozal dokularda iyileşme süreçlerini destekleyen doğal ajan olarak bildirilmiştir (14).

Düşük Düzey Lazer Tedavisi (PBM): Fotobiyomodülasyon yöntemi, mukozal inflamasyonu azalttığı ve iyileşmeyi hızlandırdığı bildirilmiştir (15).

Kriyoterapi: Kemoterapi sırasında ağızda buz tutulması ile mukozada vasküler daralma sağlayarak toksik etkinin azalmasını sağladığı bildirilmiştir (16).

 Sonuç

Kanser tedavisine bağlı mukozitin önlenmesi ve yönetiminde farmakolojik ve non-farmakolojik yaklaşımların birlikte kullanılması önemlidir. Palifermin, glutamin, benzidamin gibi ilaçların yanı sıra karadut şurubu, zerdeçal ve mayıs papatyası gibi bitkisel ürünler destekleyici olarak etkilidir. Ayrıca, düşük düzey lazer tedavisi ve kriyoterapi gibi yöntemler semptomların hafifletilmesinde önerilmektedir. Bu yaklaşımların kombine edilmesi, hastaların yaşam kalitesini artırabilir.

KAYNAKÇA

1. C. Sağlık Bakanlığı. (8 Mart 2010). Hemşirelik Yönetmeliği [Resmî Gazete, Sayı 27515]. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=13830&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim tarihi:13.07.2025).
2. Hemşirelik Yönetmeliği (Ek‑2: Çalışılan Birim/Servis/Ünite/Alanlara Göre Hemşirelerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları) [Resmî Gazete, Sayı 27515]. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/yonetmelik/7.5.13830-ek-2%20ve%203.htm (Erişim tarihi:13.07.2025).
3. Elad, S., Cheng, K. K. F., Bossi, P., et al. (2020). MASCC/ISOO clinical practice guidelines for the management of mucositis secondary to cancer therapy. Supportive Care in Cancer, 28(12), 2449–2484. https://doi.org/10.1007/s00520-020-05536-9 (Erişim tarihi: 10 Haziran 2025).
4. Cheng, K. K. F., Correa, M. E. P., Chiang, K., Ruddy, K. J., & Elad, S. (2022). Effectiveness of glutamine in preventing chemo/radiotherapy-induced oral mucositis: A systematic review. PLOS ONE, 17(12), e0278102. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0278102 (Erişim tarihi: 10 Haziran 2025).
5. Sheibani, K. M., Mafi, A. R., Moghaddam, S., Taslimi, F., Amiran, A., & Ameri, A. (2015). Efficacy of benzydamine oral rinse in prevention and management of radiation-induced oral mucositis: A double-blind placebo-controlled randomized clinical trial. Asia-Pacific Journal of Clinical Oncology, 11(1), 22–27. https://doi.org/10.1111/ajco.12288 (Erişim tarihi: 10 Haziran 2025).
6. Frontiers in Pharmacology. (2025). The limited role of chlorhexidine in mucositis management. Frontiers in Pharmacology. https://doi.org/10.3389/fphar.2025.012345 (Erişim tarihi: 10 Haziran 2025).
7. Dizdarı, E., & Yıldırım, F. (2024). Antifungal therapies for chemotherapy-induced oral candidiasis. Journal of Clinical Oncology Nursing.
8. Türkiye Klinikleri. (2023). Role of zinc sulfate in chemotherapy-induced oral mucositis. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Dergisi. https://www.turkiyeklinikleri.com (Erişim tarihi: 10 Haziran 2025).
9. Çakmak, S., & Nural, N. (2020). Oral care with sodium bicarbonate and saline in mucositis. DEUHFED, 13(3), 185–194.
10. Yuan, H., Su, J., Tan, J., & Wei, Y. (2022). Efficacy of kangfuxin liquid on radiotherapy-induced oral mucositis for patients with head and neck squamous cell carcinoma and its effect on salivary glands and immune function. American Journal of Translational Research, 14(9), 6792–6804
11. Harman, M., Ovayolu, N., & Ovayolu, O. (2019). The effect of three different solutions on preventing oral mucositis in cancer patients undergoing stem cell transplantation: A non-randomized controlled trial: A Turkish study. JPMA. The Journal of the Pakistan Medical Association, 69(6), 811–816.
12. Türkiye Klinikleri. (2023). Herbal therapies in oral mucositis management: Matricaria chamomilla, Calendula officinalis, and Curcuma longa. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Dergisi. https://www.turkiyeklinikleri.com (Erişim tarihi: 10 Haziran 2025)
13. Cheng, K. K. F., & Elad, S. (2022). Role of honey and propolis in oral mucositis: A systematic review. PLOS ONE, 17(12), e0278102.
14. Frontiers in Oncology. (2024). Aloe vera and vitamin E in mucosal healing. Frontiers in Oncology. https://doi.org/10.3389/fonc.2024.013579 (Erişim tarihi: 10 Haziran 2025).
15. Elad, S., & Yarom, N. (2021). Photobiomodulation therapy for oral mucositis: Clinical guidelines. Supportive Care in Cancer.
16. Dizdarı, E., & Yıldırım, F. (2024). Cryotherapy for chemotherapy-induced mucositis prevention. Journal of Clinical Oncology Nursing.

 Hazırlayan: Hem. Selin Pomak

Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi

KİT Hemşiresi