Sağlık bakım hizmeti verenlerin nitelikli hizmet vermesini sağlamak, iş yükünü azaltmak, güvenli kayıt tutmalarını sağlamak, kişisel ve mesleki gelişimlerini artırmak amacı ile bilgi ve iletişim teknolojisinin kullanımı dolayısıyla sağlık bilişimi büyük önem taşımaktadır (1).
Çağımızda hızlı teknolojik gelişim, sınır tanımayan rekabet ve küreselleşme sonucu, bilgi ve bilginin elde edilme hızı işletmeler için sahip olunmak istenilen en önemli değer haline gelmiştir. Bu gelişim yirmi birinci yüzyılın ilk yıllarının bilgi çağı haline gelmesini sağlamıştır. İnternetin de dünya genelinde yaygınlaşması ile birlikte şirketler bilgi teknolojilerini sadece temel işletme süreçlerinin otomasyona uyarlanması amacı ile değil, karar desteğini ve kontrolünü sağlamak amacı ile bilginin elde edilmesi, işlenmesi, depolanması ve dağıtılması için kullanmaktadır. Bilgi sistemleri işletmelerde görülebilecek her türlü problemin analiz edilmesinde, karmaşık yapılardaki sorunların çözülmesinde ve yeni ürün geliştirmede yönetime katkı sağlamaktadır. Bu amaçla hastane yönetiminde bilgi sistemlerinin efektif bir şekilde kullanılması, iş süreçlerinin hatasız işlemesine, tıbbi ve idari kadronun hızlı ve doğru karar almasına yol gösterir (2).
Bilgi hemşireler tarafından çeşitli yollarla yönetilmektedir, ancak giderek daha çok tercih edilen veya gerekli olan yöntem bilgi sistemleridir. Hemşirelik bilgi sistemleri (HBS) sağlık bilgi sistemlerinin temel bileşenleridir. Hemşirelerin, faaliyetlerini yönetirken, hasta bakımı konusunda bilgilerini geliştirmelerine olanak sağlayarak, verileri daha etkin kullanmalarına yardımcı olmaktadır. HBS, Hemşirelik Hizmetlerinin etkilerini ve kalitesini değerlendirmek, bakım planlarını geliştirmek, müdahale etmek, hasta bakımını belgelemek ve bilgi vermek için önemlidir. Hemşireler için en uygun, önemli ve temel bilgi yönetimi elektronik hasta kayıt sistemleridir (3).
Sağlık sisteminde ve hasta bakımında doktor ve hemşireler en önemli role sahip olan sağlık profesyonelleridir. Hastaya bakım veren, bakım gereksinimlerini belirleyen, ayrıntılı olarak uygulamaları planlayan, nerede ne zaman hangi malzemeyi kullanacağına karar veren sağlık profesyonellerinin en büyük grubunu oluşturan hemşireler sağlık teknolojisini yoğun biçimde kullanır. Hastadan verileri toplayan, topladıkları verileri elektronik ortama aktaran hemşirelerin teknolojiyi kabul ve kullanımı çok önemlidir (4).
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin tüm profesyonel mesleklerde olduğu gibi hemşirelikte de doğru ve etkin kullanımı önemlidir. Hemşirelik kuruluşları teknolojiyi, hemşirelik uygulamalarının temel yapı taşı olarak kabul etmekte ve teknolojiyi etkili olarak kullanabilmeyi hemşirelikte aranan bir nitelik olarak görmektedir (5).
Günümüzde bilişim teknolojisinin sağlık alanında etkili ve verimli kullanımı giderek artmaktadır. Bu doğrultuda sağlıkta insan gücünün en büyük bileşeni olan hemşirelerin de teknolojik gelişmeleri yakından takip etmeleri önemli hale gelmiştir. Hemşirelik bilişimi; bilişim teknolojilerinin hemşireliğin kendine özgü bilgi birikimi ve hemşirelik uygulamalarında kullanılması sonucu ortaya çıkar. Bilgisayar okuryazarlığı, bilgi bilimi ve hemşirelik biliminden oluşmaktadır (6).
Hemşire bilişimi tarihçesine bakıldığında ise, 1965 yılında Amerika’da sosyal-güvenlik hareketi ve hemşirelik uygulamalarının bilgisayar ortamına kaydedilmesi ile başlamıştır (7). “Hemşire Bilişim” terimi ilk olarak 1976’da önerilmiş ve 1980’de Scholes ve Barber tarafından “bilgisayar teknolojisinin hemşirelik hizmetlerinin, hemşirelik eğitiminin ve hemşirelik araştırmasının tüm alanlarına uygulanmasıdır” diye tanımlanmıştır (8).
Hannah ‘a(1985) göre ise Hemşirelik bilişimi, hemşirelerin görevlerini yerine getirmelerinde hemşirelik kapsamına uygun her türlü bilgi teknolojilerinin kullanılmasıdır. Bu nedenle, hemşirelerin hasta bakımı, sağlık tesislerinin yönetimi veya eğitim hazırlığını yaparken bilgi teknolojilerini kullanımı ile ilgili her türlü disipline ”hemşirelik bilişimi ”denir (9).
Graves 1989 yılında hemşirelik bilişimini; “hemşirelik bakımını ve uygulamalarının sağlanmasını desteklemek için hemşirelik verisinin, enformasyonunun ve bilgisinin işlenmesinde ve yönetilmesinde yardımcı olmak amacıyla bilgisayar biliminin, bilgi biliminin, hemşirelik biliminin kullanılması” şeklinde tanımlamıştır (6). Amerikan Hemşireler Birliği (ANA) tarafından 1992 yılında hemşirelik bilişimini uzmanlık alanı olarak tanımlamış olup; 1994 yılında uzmanlığa vurgu yapılarak uygulama kapsamı açıklanmış ve 1995 yılında ilk hemşirelik bilişim standartları izlenip ve yayınlanmıştır (10).
1996’da, Turley önceki hemşirelik bilişim tanımlarını analiz etmiş ve daha sonra yeni bir hemşirelik bilişim modeli önermiştir. Bilişimin temel bileşenlerinin bilgisayar bilimi, bilgi bilimi ve bilişsel bilimden oluştuğunu ve bu üç disiplinin kesişmesiyle sınırlanan alanın, hemşirelik bilişim alanını oluşturduğu söylemiştir. Üç boyutlu bir model venn diyagram şeklinde model oluşturmuştur. Bu diyagramın ortasında bilişim yer almaktadır (11).
Staggers ve Thompson 2002 yılında yaptığı çalışma sonucunda; ‘’Hemşirelik bilişimi, hemşirelik uygulamalarında veri, bilgi ve bilgiyi yönetmek ve iletmek için hemşirelik bilimini, bilgisayar bilimlerini ve bilgi bilimini bütünleştiren bir uzmanlık alanıdır. Hemşirelik bilişimi, tüm rol ve ortamlarda karar vermede, hemşirelik uygulamalarını desteklemek için veri, bilgi ve bilginin bütünleşmesini kolaylaştırır. Bu destek, bilgi yapıları, bilgi süreçleri ve bilgi teknolojisi kullanılarak gerçekleştirilir’’ olarak tanımlamıştır (12).
ANA 2015 yılında hemşirelik bilişiminin tanımını en son ”Hemşirelik bilişimi hemşirelik uygulamalarında veriyi, enformasyonu, bilgiyi ve bilgeliği tanımlamak, yönetmek ve aktarımının sağlanması için çoklu bilgi ve analitik bilimlerle hemşirelik bilimini bütünleştiren bir uzmanlık alanı olarak” tanımlamıştır (13).
Son yıllarda ise tüm dünyada hemşirelik bilişimi ile ilgili eğitim ve uygulama alanlarında yapılan çalışmalar hızla artmaktadır. Hemşirelik bilişimi bir uzmanlık alanı olarak kabul edilmekte ve bu alanda yüksek lisans ve doktora programları açılmaktadır (6). Hemşirelik bilişiminin ayrı bir alan olarak kabul edilmesi, standartların belirlenmesi ve bu alanda hemşire uzmanlarının yetiştirilmesi ile yeni klinik karar destek sistemlerinin oluşturulması ve bunlarının denenmesi ve yaygınlaştırılması çalışmaları hız kazanmaktadır (14).
Hemşirelik bilişiminin amacı, bilgi yönetimi ve iletişimi optimize ederek toplumların, ailelerin ve bireylerin sağlığını iyileştirmektir. Bu faaliyetler arasında, bakımın doğrudan sağlanması, etkili idari sistemler oluşturulması, faydalı karar destek sistemleri tasarlanması, eğitim etkinliklerinin geliştirilmesi ve yönetimidir. Ancak bunlarla sınırlı olmamakla birlikte hemşirelerin tüm alanlarını desteklemek için bilişim çözümleri ve teknolojisinin tasarımı ve kullanımı elektronik hasta kayıt sistemlerinde yer almaktadır (3).
Bilişim sistemlerinin kullanımı hasta bakımıyla ilişkili sağlık kayıtlarının dokümantasyonundan verilerin analizine kadar tüm alanlarda hemşireye rehber oluşturur. Hemşireler bilişimi kullanarak bireyselleştirilmiş hemşirelik bakımı verebilir, eğitim ve danışmanlık gibi fonksiyonlarını daha sağlıklı yerine getirebilirler. Böylece hemşirelik bakım kalitesi ve sağlık hizmeti kalitesi artarak mesleki profesyonelleşmeye de önemli katkıları olur (6).
Hastaların genel bakım kalitesini arttırmak için bilgiyi organize etmek, yönetimini geliştirmek ve iyileştirmek amacı ile yararlanılan sağlık bilişiminin önemi son yirmi yılda daha fazla görünür ve kabul edilir olmuştur (15).
Hemşirelikte bilişimin yararları;
- Bakım planının yazılması için harcanan zamanı ve kırtasiyecilik ile ilgili yükü azaltır. Hastaya ayrılan zamanı artırır.
- Klinik karar vermeyi kolaylaştırır. Hasta verilerini girerek, problemi isimlendirebilir.
- Hemşirelik bakım planlarını standart hale getirir. Bilgisayar ortamına uyarlanmış uygun bakım planını kullanarak bakım planlarını geliştirebilir.
- Hemşireler arasındaki yazılı iletişimi geliştirir.
- Hasta/aile için uygulanan bakımın tümüyle kayıt edilmesini ve ücretlendirilmesini sağlar.
- Hasta kayıtlarının düzenli, belirgin, az ve öz olarak tutulmasını sağlar. Veri tabanı oluşturur. Bu kayıtlar aynı zamanda hemşirenin korunmasında yasal bir belge oluşturur ve hemşirenin sorumluluğunu artırır.
- Zorunlu hatırlatmalar sonucu gözlem sayısı artar.
- Gözlemlerin güvenirliğinde ve doğruluğunda artış sağlar. Hataları ve göz ardı etmeleri azaltır. Böylece bakımın kalitesini yükseltir.
- Gözlemler için bir rehber sağlanarak öğrenme aracı olarak kullanılır.
- Yönetici hemşirelerin hastaya verilen bakımı, daha objektif değerlendirmelerine olanak sağlar.
- Hastaya ait kayıtların düzenli ve kolay ulaşılabilir olmasını sağlar. Böylece hemşireler hastaları için daha kapsamlı bakım planı hazırlayabilirler.
- Hastaya verilen sağlık hizmetine, hem bireyin kendisinin hem de diğer sağlık disiplinlerinin aktif katılımını sağlar.
- Hasta ile ilgili verilerin, planların kaydedilmesini ve depolanmasını sağladığı için, istatistiksel değerlendirmeler ve araştırmalar için veri oluşturur.
- Elle yazılan kayıtlarda meydana gelebilecek hataları en aza indirir.
- Veri kaybını önler (16).
Hemşirelikte Bilişim Sistemleri grupları;
Klinik uygulamalar: Hastanın değerlendirilmesi, izlenmesi bakım planlarının geliştirilip uygulanması, hastaların yaşam bulgularının alınması ve kaydedilmesi, ilaç isteminin yapılması, ilaç uygulamalarının eksiksiz yapılması, hastanın güvenli transferinin sağlanması, hasta izlemi gibi hemşirelik uygulamalarında ve izleme cihazlarının kullanılmasında, kayıtların tutulması ve önceki kayıtlara ulaşılmasında, diğer sağlık çalışanları ile bilgi paylaşımı yaparak hastaya multidisipliner yaklaşımda kullanılmaktadır. Böylelikle hastanın bakımına ayrılan zaman artar ve bakımın kalitesi de doğru orantıda artar.
Eğitim: Eğitim programlarının hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde kullanılmaktadır. Eğitim sunumları ve programları için yazılım programlarının kullanılması sağlanır. Hastanelerde verilen eğitim hizmetleri, hasta ve yakınlarının, öğrencilerinin, hastane personelinin eğitiminde kullanılmaktadır.
Liderlik: Çalışma listelerinin hazırlanması, personelin kontrolü ve denetimi, verimliliğin ölçülmesi, bütçe yapma, risk yönetimi, kanıta dayalı uygulamalar, istatistik oluşturma ve performans değerlendirmesi sağlanır.
Araştırma: Hasta ile ilgili verilerin kaydedilmesi ve depolanması sağlandığı için, sağlık profesyonellerinin istatistiksel değerlendirmeleri ve araştırmaları için de veri kaynağı oluşturmaktadır. Yapılmış olan kayıtlar, coğrafi bölgeye ya da klinik alana göre, hastalardan elde edilen verileri karşılaştırma fırsatı verir, böylelikle de hemşirelik araştırmalarını destekler.
Yapılan bir araştırmanın sonucuna göre;
- Kurumların %30’unun sağlık bilişiminden sorumlu bir başhemşiresi var.
- Sağlık bilişimi alanında çalışan hemşirelerin % 60’ının herhangi bir alanda yüksek lisans ya da doktora derecesi var.
- Sağlık bilişimi alanında çalışan hemşirelerin % 28’inin ise sağlık bilişimi alanında yüksek lisans ya da doktora derecesi var.
- Araştırmaya katılan sağlık bilişimi hemşirelerinin % 48’i bir sertifikasyon
programını tamamlamış üstelik %81’i kariyer seçimlerinden memnun.
- % 58’i hastanelerde çalışıyor.
- % 70’inin iş unvanında “bilişim” sözcüğü var.
- Bu hemşirelerin, % 44’ü genel hemşire veya ameliyat hemşiresi, % 38’i yoğun bakım hemşiresi, % 26’sı yönetim bölümlerinde çalışan hemşireler ve % 20’si acil servis hemşiresi ve % 26’sı yönetim bölümlerinde görev yapmış (17).
Sonuç olarak; çağımızın teknoloji çağı olması nedeniyle hemşirelerin teknolojiyi yakından takip etmeleri ve uygulamalarında etkili bir şekilde kullanmaları önemli bir gereksinim olarak ortaya çıkmıştır. Hemşirelik bilişimi; hemşirelik eğitimi, uygulamaları, yönetimi, araştırmaları kısacası hemşireliğin olduğu her alanda vardır. Hemşirelikte bilişim sistemlerinin etkili kullanımı ile bireyin bakım ve tedavisindeki eksiklik ve yanlışlıklar kısa sürede tespit edilebilmekte ve sonuçları ağır olabilen durumların önlenebilmesi sağlanmaktadır (6).
Hümanistik ve holistik felsefeye temellenen hemşirelik uygulamalarında teknolojinin kullanılması vazgeçilmez bir unsur olmaktadır. Hemşirelerin teknolojiyi etkin kullanabilmeleri için teknoloji okuryazarlığı ile ilgili yeterli bilgi ve beceri edinmeleri gerekmektedir. Hemşirelik bilişiminin ülkemizde gelişimi için lisansüstü programların açılıp yaygınlaştırılması, sertifika programlarının düzenlenmesi ve bilişimin hemşirelik bakımında uygulanabilirliğinin sağlanması için gerekli çalışmaların yapılması önemlidir. Ayrıca hastane otomasyon sistemleri içerisinde hemşirelik modülüne de yer verilmesi ve hemşirelerin bu modülü uygulamalarında aktif olarak kullanmasının sağlanması gerekmektedir (6). Bu modül, hemşire karar destek sistemleri, hasta takip ve izlem sistemleri, anımsatıcılar, uyarıcılar ve çağrı sistemleri sayesinde hasta güvenliğini, hasta memnuniyetini, bakım ve sağlık hizmetlerinin kalitesini arttırmakta, erken teşhis ve tedavi sağlanmasına yardımcı olmakta, klinik hatalar ve sağlık hizmetlerinin maliyetinin azaltılmasını sağlamaktadır (7). Hemşirelik bilişimindeki gelişmeler ve uygulamaların yaygınlaşması hemşirelik bakım kalitesinin ve mesleki profesyonelleşmenin artmasına yardımcı olacaktır (6).
Kaynaklar:
- Softa HK, Akduran F, Akyazı E. Hemşirelerin bilgisayar kullanımlarına yönelik tutumlarının değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2014;3(3):845-858
- Özyılmaz A.F Bilişim sistemleri, sağlıkta bilişim sistemleri ve performans. 2014
- Selvili F.N. Pediatri hemşirelerinin hemşirelik bilişimi yeterliliklerinin belirlenmesi. 2018.
- Çetin. Hemşirelik öğrencileri için yeni bir ders hemşirelikte bilgiye ulaşım. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2008;3: 107-24
- Özel HÖ, Ürkmez DÖ, Demiray S, Cebeci Z. Hemşirelik Bilişimi ve Hastane Bilgi Yönetimi Sistemi. Okmeydanı Tıp Dergisi 30(3):158-160, 2014
- Bilgiç Ş, Şendir M. Hemşirelik Bilişimi. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 2014; 3 (1):24-28.
- Mutluay E, Özdemir L. Sağlık Bilişim Sistemleri Kapsamında Hemşirelik Bilişiminin Kullanımı. F.N. Hem. Dergisi. 2014;22(3): 180-186.
- Thede L. “Informatics: Where Is It?”. The Online Journal of Issues in Nursing Vol. on Wednesday, November. 2012; 17 (1):36.
- Codd P.Towards the Recognition and Establishment of the Position Informatics Nurse Specialist in Ireland .A dissertation submitted to the University of Dublin, in partial fulfillment of the requirements for the degree of Masters of Science in Health Informatics,2006.
- American Association of Colleges of Nursing. Essentials of Baccalaureate education,2008. Erişim: http://www.aacn.nche.edu/Education/bacessn.html
- Turley, JP. “Toward A Model For Nursing Informatics.” Journal of Nursing Scholarship 28(4):309–13, 1996.
- Staggers N, Thompson CB. The evolution of definitions for nursing informatics: a critical analysis and revised definition. J Am Med Inform Assoc. 2002;9(3):255–61.
- American Nurses Association. Nursing: Scope and Standards of Practice. (2015)2nd ed. Silver Spring MD: Nursesbooks. org.
- Aydin N. Klinik Karar Destek Sistemleri ve Hemşirelikte Kullanımı, Hemşirelikte Eğitim Araştırma Dergisi 2011; 8 (3): 59-63.
- Bath PA. Health informatics: Current issues and challenges. Journal of Information Science, 2018;34(4), 501–518.
- Ay F. Uluslararası elektronik hasta kayıt sistemleri, hemşirelik uygulamaları ve bilgisayar ilişkisi. Gülhane Tıp Dergisi, 2009; 51: 131-136
- https://dijitalhastane.saglik.gov.tr/TR,4948/2014-saglik-bilisimi-hemsireligi-isgucu-arastirmasi.html (ErişimTarihi: 26.08.2019)
- https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/23879,saglik-bakim-hizmetlerinde-bilim-2-e-bultenipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 26.08.2019)
- http://nursinginformaticstiffanywixom.blogspot.com/2015/03/healthcare-technology-and-nursing.html (Erişim Tarihi:06.09.2019)
- https://transform-healthcare.com/2016/06/21/implementing-new-technologies-ask-a-nurse/ (Erişim Tarihi: 14.11.19)
Hazırlayan: Uzm. Hem. Ferda SEZER
Acıbadem International Hastanesi
5.Kat Sorumlu Hemşiresi
Hazırlama Tarihi: 11.11.2019