Ekstrakorporeal membran oksijenizasyonu (ECMO); vücut dışı yaşam desteği ya da doğal kalp ve akciğer fonksiyonlarını en üst seviyede gerçekleştiren bir çeşit kardiyopulmoner by-pass sistemidir. (1,2) ECMO kullanım sıklığı son yıllarda gelişen teknoloji ve sağlık profesyonellerinin klinik tecrübelerinin artması ile yükselme göstermiştir. (3) Ekstrakorporeal yaşam desteği organizasyonu (ELSO)’nun 2020 verilerine göre ECMO uygulanan hastaların sağ kalma ve taburculuk oranlarında artış mevcuttur. (4)
ECMO; solunum yetersizliği, kardiyak yetersizlik ve CPR sonrası spontan dolaşımın sağlanamaması gibi durumlarda tercih edilir. Çocuklarda bu nedenlerin yanı sıra konjenital kalp defekti ameliyatı sonrası ortaya çıkan postop myokard disfonksiyonu durumunda kardiyak ve pulmoner fonksiyonların bozulması, ARDS, sepsiste kardiyak ya da pulmoner işlevlerin bozulması ve trakeal yaralanma durumlarında kullanılır. (5) Yapılan çalışmalar ECMO uygulanan çocuk hastaların sağ kalım oranı yaklaşık %40, yaşayanlar içinde nörolojik hasar gelişme riski ise %20 olarak belirtilmiştir. (6)
Dünyada ve Türkiye’de uygulanan ECMO sayısının artması, mortalite ve morbiditedeki azalma bu hastaların bakımına dikkat çekmektedir. ECMO uygulanan hastalara multidisipliner bir ekip tarafından özel bir bakım verilmesi gerekmektedir. Hemşireler bu bakımın temelini oluşturmaktadır. Hemşirelik bakımında dikkat edilmesi gerekenler aşağıdaki gibi özetlenebilir.
- Hastaların hemodinami parametreleri yakından takip edilmelidir. Ateş, arteriyal kan basıncı, kalp hızı ve ritmi, oksijen satürasyonu, santral venöz basıncı değerleri izlenmeli ve kayıt edilmelidir. (7)
- Hava yolu açıklığı kontrol edilmeli, solunum yollarının nemlendirilmesi sağlanmalıdır. Hava embolisi ve ventilatör ilişkili pnömoniyi önlemek için aseptik koşullarda trakeal aspirasyon yapılmalıdır. Ventilatörden ayrılabilen hastalara derin solunum egzersizleri yaptırılmalıdır. (8)
- Acil durum hazırlık için gereken malzemeler hasta başında bulundurulmalıdır. (9) İhtiyaç duyulabilecek kan ürünleri rezerve edilmelidir. (2)
- Hemşireler ECMO akımındaki ani değişimlerin hipotansiyon belirtisi olduğunu ve bunun kaynağının da hipovolemi ile ilişkili olabileceğini bilmesi gerekmektedir. (2)
- Hastaya bakım veren hemşirenin gelişebilecek komplikasyonları (kanama, alt ekstremite iskemisi, trombüs, enfeksiyon) önceden bilmesi ve tanıyabilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda cihazda oluşabilecek sorunları bilmeli, cihaz devrelerini kontrol etmelidir. (8,9)
- Uygulanan antikoagülan tedaviye bağlı olarak gelişebilecek en önemli komplikasyon kanamadır. (10) Bu yüzden kanül giriş yeri, dren ve insizyon bölgeleri kanama yönünden takip edilmelidir. (11) 2 saatte bir ACT kontrolü, ACT stabilleştiğinde ise pıhtılaşma faktörleri takip edilmelidir. (7) ACT aralığı 160-180 sn aralığında tutularak hekim istemine uygun olarak heparin infüze edilmelidir. (11)
- Kraniyal kanama yönünden hastanın uyanıklık ve nörolojik durumu takip edilmelidir. (7)
- ECMO ile takip edilen hastada iskemi gelişebileceği için ekstremiteler motor fonksiyon, ısı ve renk değişimi (siyanoz) açısından gözlenmeli, periferik dolaşım değerlendirilmelidir. (12)
- ECMO invaziv bir işlem olduğu için enfeksiyon riskini artırmaktadır. Hemşireler bu anlamda tüm bakım ve tedavilerinde aseptik ilkelere uymalıdırlar. (1) Katater ve kanül giriş yerleri enfeksiyon yönünden (ısı artışı, kızarıklık, akıntı) gözlenmelidir. Kültür ve kan sayımı izlemleri düzenli olarak yapılmalıdır. (2)
- Hastanın saatlik aldığı-çıkardığı, santral venöz basıncı takip edilmeli, ödem ve deri turgoru yakından izlenmelidir. Kandaki serum elektrolit düzeyleri kontrol edilmelidir. (7)
- ECMO’da takip edilen çocukların yoğun bakım ortamında uzun süre immobil olmaları, ECMO nedeni ile rahat ve sık pozisyon verilememesi basınç yarası açısından ciddi risk oluşturmaktadır. Basınç yarasının önüne geçmek için hastalara mutlaka havalı yatak kullanılmalı, hastanın kliniğinin el verdiği ölçüde hafif pozisyon desteği verilmeli ve bariyer kremler kullanılmalıdır. (9,13)
- Çocukların beslenmesi de bu süreçte oldukça önem taşımaktadır. Hekim isteğine uygun olarak enteral beslenme başlanmalı, beslenemiyorsa TPN ile parenteral olarak beslenmelidir. (2)
- Çocuğun yoğun bakımda olması ve buna ek olarak ECMO cihazına bağlı olması aileler için oldukça endişe verici bir durumdur. Bu nedenle aileler süreç hakkında bilgilendirilmeli, ailelere karşı sabırlı ve dikkatli destek sağlanarak anksiyetenin azaltılmasına yardımcı olunmalıdır. (2)
Sonuç olarak ECMO, Dünyada ve Türkiye’de uygulama sıklığının artmasına bağlı olarak bakımın kalitesinin artmasını da gerektirmiştir. Bu bağlamda multidisipliner bakımın içerisinde hemşireler bakımın temel taşlarından birini oluşturmaktadır. Nitelikli hemşirelik bakımı ECMO uygulanan hastaların ECMO’dan ayrılması ve yaşam standartlarına geri dönebilmesi için oldukça önemlidir.
Hazırlayan: Sevim Kırdök
Acıbadem Bakırköy Hastanesi
Kardiyovasküler Yoğun Bakım Ünitesi
Klinik Eğitim Hemşiresi
KAYNAKLAR
- Savaş, H., Köken, Z. Ö., Çelik, S. Ş. (2021). Ekstrakorporeal Membran Oksijenizasyonu ve Hemşirelik Bakımı. Turk J Cardiovasc Nurs, 12(28), 126-133.
- Yıldız, G. K., Mutlu, B. (2019). Çocuklarda Ekstrakorporal Membran Oksijenasyonu Uygulaması ve Hemşirelik Bakımı. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 6(2), 398-405.
- Extracorporeal Life Support Organization Registry Report. International Summary Overall Outcomes July 2020. 2020. Available at https://www.elso.org/Registry/Statistics.aspx
- Chang, C. H., Chen, H. C., Caffrey, J. L., Hsu, J., Lin, J. W., Lai, M. S., & Chen, Y. S. (2016). Survival analysis after extracorporeal membrane oxygenation in critically ill adults: a nationwide cohort study. Circulation, 133(24), 2423-2433.
- Gupta P, Gupta RD, Best D, Chu CB, Elsalloukh H. Gossett JM, Imamura M, et al. Delayed extracorporeal membrane oxygenation in children after cardiac surgery: two-institution experience. Cardiol Young. 2013; 25(2): 248–254.
- Barrett CS, Bratton SL, Salvin JW, Laussen PC, Rycus PT, Thiagarajan RR. Neurological injury after extracorporeal membrane oxygenation use to aid pediatric cardiopulmonary resuscitation. Pediatr Crit Care Med. 2009;10(4): 445–451.
- Gündüz F, Arpa Y, Körkuş K, Keskin E, Yalçınbaş YK. Pediatrik kalp cerrahisinde ekstrakorporeal membran oksijenasyonu uygulanan hastaların hemşirelik bakımı. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi 2016;13(2):72-8
- Tonna JE, Selzman CH, Mallin MP, Smith BR, Youngquist ST, Kolipoulou A, et al. Development and implementation of a comprehensive, multidiciplinary emergency department extracorporeal membrane oxygenation program. Annals of Emergency Medicine 2017;70(1):32-40.
- Mossadegh C. Monitoring the ECMO. In: Mossadegh C, Combes A, editors. Nursing Care and ECMO. Switzerland: Springer; 2017. p.45-69.
- . Roman ES, Venuti MS, Ciarrocchi NM, Ceballos IF, Gogniat E, Villarroel S, et al. Implementation and results of a new ECMO program for lung transplantation and acute respiratory distress. Rev Bras Ter Intensiva 2015;27(2):134-40
- ELSO Anticoagulation Guideline. 2014. The Extracorporeal Life Support Organization (ELSO). Available at https://www.elso.org/portals/0/files/elsoanticoagulationguideline8-2014-table-contents.pdf
- Calboun A. Nursing care of adult patiens on ECMO. Crit Care Nurs Q 2018; 41(4):394-398.
- Clements L, Moore M, Tribble T, Blake J. Reducing skin breakdown in patients receiving extracorporeal membranous oxygenation. Nursing Clinics 2014;49(1):61-8