Tarih boyunca özellikle savaşlarda bağırsak yaralanmalarının sık görülmesi nedeniyle stoma açılması sıkça yapılan ameliyatlardan biri olup günümüzde de kullanımı devam etmektedir. (Karadağ A, 2010) Ostomi , “İçi boşluklu iki yapı arasında bağlantı oluşturulması veya içi boşluklu yapının ciltten vücut dışına ağızlaştırılmasına yönelik yapılan ameliyat anlamında son ek.” Olarak TDK’ da tanımlanmıştır.
Ostomi çeşitlerinden biri olan Stoma, yine TDK’ ya göre “Vücut boşluğu ile vücut yüzeyi arasında cerrahi olarak oluşturulan açıklığın ağzı, ağız, delik, açıklık” olarak tanımlanmaktadır oluşturulan bu açıklık kalın bağırsaklara yapılıyorsa stoma, kolostomi adını alır (yoihd, 2018) ve çeşitli hastalıkların komplikasyonu olarak metabolik atıkların vücuttan atılabilmesi amacıyla cerrahi müdahale ile açıklık oluşturulması işlemidir. (TDK, 2018; Silva MA et all, 2007; Kara B, 2017; Kılıç E ve ark, 2007) İleostomi ise ince bağırsağın son bölümünün karın duvarına ağızlaştırılması olarak tanımlanmıştır.(yoihd, 2018) Yapılan araştırmalarda atık maddelerin kişinin kendi kontrolü sonucu uzaklaştırılamaması, sfinkter kasının işlevini yitirmesi, bağırsak hareketlerinin azalması/olmaması ve bu durumun kontrol edilememesi, mortaliteyi önlemek ve yaşam kalitesini iyileştirme durumları, kolorektal kanserler, ülseratif kolit, crohn hastalığı, divertiküler hastalıklar, imperfore anüs, travmalar, barsak tıkanıklıkları, ailesel polipozis ve konjenital anomaliler stoma açılmasının amaçlarından olduğu belirtilmiştir. (Kılıç E ve ark, 2007; Baykara ZG ve ark, 2007)
Stoma açılması operasyonundan sonra ameliyat sonrası erken dönem ve geç dönemde görülebilecek sorunlar değişebilir. Özellikle hastanın ilk 24-72 saat içindeki değerlendirilmesi değişiklikleri izlemek açısından önemlidir. (Roveron et. All, 2016) Stoma’ nın hasta birey üzerinde gerek fiziksel gerek ise ruhsal etkilerinin olduğu bilinmektedir. Yapılan çalışmalarda hastaların stoma açıldıktan sonra ruhsal ve fiziksel açıdan birçok sorun yaşadıkları, ailedeki iletişimin bozulduğu belirtilmiştir. (Çelik B ve ark, 2017) Bu nedenle hemşirelerin bütüncül bakım vermesi ve bakıma hasta yakınlarını da dahil etmesi önem teşkil etmektedir.
Yapılan cerrahi müdahale sonucunda oluşturulan ostomi, kişinin sadece patolojik durumunu ortadan kaldırmaz, aynı zamanda vücudunda da büyük değişiklikler meydana getirerek beden bütünlüğünü de bozar. Bu nedenle bu operasyonu geçirmiş bireyler yakından izlenmeli ve bakımları özenle planlanmalıdır. Stoma açılması hasta bireyi etkilemekle birlikte yakınlarını da etkileyip, hastanede kalış ve taburculuktan sonra fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan çeşitli sorunlar yaşamasına neden olmaktadır. (Kara B, 2017; Çelik B ve ark, 2017) Bu nedenle hemşirelerin hasta bireyi sadece fizyolojik açıdan değerlendirip desteklemesi yeterli olmamakta, ruhsal açıdan değerlendirmesi, sorunları saptaması ve gerekirse ailesini de bu değerlendirmeye ve bakıma dahil edip rehabilite etmesi gerekmektedir. (Taylor et. All, 2012)
Ostomiler, işlevine ve zamanına göre farklı şekillerde isimlendirilir. Bunlardan en sık kullanılananları kolostomi, ileostomi ve ürostomi’ dir. Zamanına göre ise kalıcı ve geçici olarak isimlendirilirler.
Kalıcı Stoma
Kalıcı olanlar, hayat boyu görevini yapar, kapatılma durumu yoktur.(Tkrcd, 2018) Genellikle anüsün ve kalın bağırsağın çıkarılması sonucunda, anüs kas yapısının görevini yapamadığı durumlarda uygulanır. (yoihd, 2018)
Geçici Stoma
Geçici stoma, stoma açılmasını gerektiren durum ortadan kalkınca yeni bir cerrahi müdahale ile kapatılması durumudur. Genel olarak kalın bağırsak tıkanmaları, bağırsak yaralanmaları, doğumsal anomaliler, ciddi anüs yaralanmalarında uygulanır. (yoihd, 2018)
Literatüde en sık oluşturulan stoma tiplerinin transvers kolostomi ve ileostomi olduğu belirtilmiştir.(Caricato M et all, 2007)
1.1. STOMANIN ÖZELLİKLERİ
- Stoma parlak kırmızı veya kırmızıya yakın, ağzımızın iç kısmına benzer bir görünümdedir.
- Ameliyat sonrası erken dönemde stoma ödemli olabilir. Ödem birkaç ay sonra kaybolur ve stoma giderek küçülür.
- Stoma da sinir uçları bulunmaz. Bu nedenle ağrı veya diğer duyular hissedilmez. (yoihd, 2018)
1.2. STOMA ÇEŞİTLERİ
1.2.1. KOLOSTOMİ
Kolostomi acil durumlarda hayat kurtarmak amacıyla veya uygulanan bir girişimi korumak için yapılabilir. Kolostomiler; bulundukları bölüme göre çıkan kolonda bulunan, yatay kolonda bulunan, inen kolonda bulunan ve sigmoid kolonda bulunan kolostomi olarak belirtilmiştir. (yoihd, 2018)
Şekil 1 Kolostomi [http://www.yoihd.org.tr/userfiles/formlar/kolostomi_ile_yasam.pdf (Kolostomi İle Yaşam, Türk Ostomi Cerrahi Derneği Yayını No:2, ss.4 )]
1.2.2. İLEOSTOMİ
İnce bağırsağın son kısmını oluşturan ileum bölümünün karın duvarına ağızlaştırılması olarak tanımlanır. İleostomi genel olarak sağ alt kadrana açılır ve bu açılan bireylerde finkter kası olmadığından feçes çıkışı devamlıdır ve kontrol kontrol edilemez. Feçes sıvı haldedir. Bu nedenle özellikle stoma çevresi bakımı, stoma bulunan bölgede deri bütünlüğünü sağlamak önemlidir. (Millî Eğitim Bakanlığı, 2012)
Şekil 2 İleostomi [http://www.yoihd.org.tr/userfiles/formlar/Ileostomi_Ile_Yasam.pdf (İleostomi İle Yaşam, Türk Ostomi Cerrahi Derneği Yayını No:1, ss.5)]
Geçici ileostomi endikasyonları;
- Kalın bağırsak tıkanmaları,
- Bağırsak yaralanmaları,
- Bağırsak delinmeleri,
- Doğumsal bağırsak anomalileri,
- Bağırsakta yapılan bir işlemin iyileşmesini kolaylaştırmaktır.
Kalıcı ileostomi endikasyonları;
- Kalın bağırsağın ve anüsün çıkartılması gereken hastalıklar,
- Kalın bağırsağın alındığı ve anüs kas yapısının işlevini yapamadığı hastalıklar,
- Kalın bağırsağın tümünün tıkayıcı bir hastalığa maruz kalmasıdır.
- Günümüzde sıklıkla 2 çeşit ileostomi uygulanmaktadır;
1.2.3. UÇ İLEOSTOMİ (BROOKE)
Sıklıkla kalıcı olmakla birlikte geçici tipleri de vardır. İleoanal anastamoz uygulanması mümkün olmayan hastalıklarda kullanılır. (Akgün ve ark, 2012)
1.2.4. LOOP İLEOSTOMİ
Genellikle geçici olarak opere edilse de yapılan çalışmalarda %40 civarında kalıcı olabileceğini göstermiştir. Loop ileostomi ve loop transvers kolostominin komplikasyonların gelişme sıklığına etkilerinin karşılaştıldığı bir çalışmada loop ileostominin seçimi desteklenmektedir. (Edwards DP et. All, 2001)
Stoma kapatılması, postoperatif komplikasyonların görülebildiği bir girişim olarak belirtilmiştir. (Yüzbaşıoğlu F ve ark, 2003)
Stoma açılması operasyonunda hemşirelik bakımı belirtildiği üzere oldukça önemlidir. Aynı zamanda stoma kapatılması operasyonunda da hasta izlemi gelişebilecek komplikasyonları erken dönemde fark etme açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle bu hastalara kanıta dayalı bakım uygulamak, hastaların farklı hemşirelik modelleri doğrultusunda hastanın bakımını özelleştirmek, özellikli notlar almak; hasta ve hemşire açısından literatürü desteklemek, yeni araştırmalara temel olmak amacıyla değerlendirilmesi gerekir.
KAYNAKLAR
- Akgün EZ, Yoldaş T. Intestinal Stoma. Kolon Rektum Hastalıkları Dergisi, 2012 Aralık.
- Baykara ZG, Leventoğlu S, Menteş BB. Stoması Kapatılan Bireylerin İlk Barsak Boşaltımına İlişkin Duygu ve Düşünceleri Bir Pilot Çalışma. Kolon Rektum Hastalıkları Dergisi.2007;17:76-81.
- Caricato M, Ausania F, Ripetti V, Bartolozzi F, Campoli G, Coppola R. Retrospective analysis of long-term defunctioning stoma complications after colorectal surgery. Colorectal Dis. Jul 2007;9(6):559-61.
- Çelik B, Vural F, Karayurt Ö, Bilik Ö. Stomaya Farklı Bir Pencereden Bakış: Stoması Olan Bireyle Yaşamak. Türk Kolon ve Rektum Hastalıkları Dergisi, 2017;27(1):25-29.
- Edwards DP, Leppington-Clarke A, Sexton R, Heald RJ, Moran BJ. Stoma-related complications are more frequent after transverse colostomy than loop ileostomy: a prospective randomized clinical trial. March 2001;88(3):360–363.
- http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_hemsirelik&view=hemsirelik&kategori1=yazimay&kelimesec=6325 (Erişim Tarihi: 07.01.18)
- http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_hemsirelik&view=hemsirelik&kategori1=yazimay&kelimesec=8310 (Erişim Tarihi: 07.01.18)
- http://www.tkrcd.org.tr/images/books/book_1369911264.pdf (Türk Kolon ve Rektum Cerrahisi Derneği online yayın) (Erişim Tarihi: 07.01.18)
- http://www.yoihd.org.tr/userfiles/formlar/Ileostomi_Ile_Yasam.pdf (İleostomi İle Yaşam, Türk Ostomi Cerrahi Derneği Yayını No:1) (Erişim Tarihi:07.01.18)
- http://www.yoihd.org.tr/userfiles/formlar/kolostomi_ile_yasam.pdf (Kolostomi İle Yaşam, Türk Ostomi Cerrahi Derneği Yayını No:2) (Erişim Tarihi: 07.01.18)
- Kara B. Stomalı Bireylerin Evde İlk Gün Deneyimlerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 2017
- Karadağ A. Stoma bakım hemşiresi. Turkish Journal of Surgery; 2010;26(1).
- Kılıç E, Taycan O, Belli AK, Özmen M. Kalıcı Ostomi Ameliyanın Beden Algısı, Benlik Saygısı, Eş Uyumu Ve Cinsel İşlevler Üzerine Etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 2007;18(4):302-310.
- Millî Eğitim Bakanlığı. Özel Bakım Teknikleri 1 (Trakeostomi, Ürostomi, Kolostomi Ve İleostomide Bakım). Mesleki ve Teknik Eğitim Modülü, Ankara. 2012.
- Roveron G, De Toma G, Barbierato M. Italıan society of surgery and association of stoma care nurses joint position statement on preoperative stoma siting. Journal of Wound Ostomy Continanse Nurse. 2016;43(2):165-169.
- Silva MA, Ratnayake G, Deen KI. Quality of life of stoma patients: temporary ileostomy vs colostomy. World J Surg,2003;27:421-424.
- Taylor C, Lopes de Azevedo-Gilbert R, Gabe S. Rehabilitation needs following stoma formation: a patient survey. Br J Community Nurs. March 2012;17(3):102, 104, 106-7.
- Yüzbaşıoğlu F, Sayhan H, Çolak T, Altıner NN, Karagöz A, Gürsu H. Kolostomi Kapatma Komplikasyonları. SSK İzmir Eğitim Hastanesi Tıp Dergisi (Medical Journal of İzmir Hospital)2003;9(4): 115-118.
- https://www.ostomy.org/know-your-ostomy/ Erişim Tarihi:31.01.2019
Hazırlayan: Hacer Ceren Arıkan
Acıbadem Altunizade Hastanesi
Onkoloji Servis Hemşiresi
Hazırlama Tarihi: 23.01.2019
