Sosyal yapı içindeki birey ya da gurupların ekonomik, kültürel ve sosyal nedenlerden dolayı bir yerden başka bir yere gitmeleri göç olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde tüm dünyada 250 milyon uluslararası, 763 milyon kendi ülkesinde yer değiştiren göçmen bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)’ine göre Türkiye’ ye yapılan dış göçler en çok Suriye, Afganistan ve Irak’tan olmaktadır. Suriye’de 2010 yılından beri yaşanan savaş, milyonlarca insanı etkileyerek ciddi bir nüfus hareketine neden olmuştur. Savaştan kaçanların önemli bir kısmı ülkemize sığınmışlardır.
Göç sırasında sağlığı etkileyen koşullar
- Kötü beslenme
- Kötü hijyen
- Sağlık erişimine erişimin kesintiye uğraması
- Aşılamada kesintiler
- Kalabalık olumsuz koşullar
- Çeşitli fiziksel ve psikolojik stresörler
- Göçmen statüsü
- Mevcut sağlık durumu
- Ekonomik kaynaklar
- Süre
- Transport şekli
- Geçilen ülkelerdeki sağlık koşulları
Göçler bulaşıcı hastalıkları nasıl etkiler?
Orjin ve ulaşılan yer arasındaki hastalık prevalans farklılığı, iki bölge arasındaki hareket eden popülasyon büyüklüğü bulaşıcı hastalıkların yayılmasını etkiler. Göç eden gruplar göç ettikleri bölgelere daha önceden orada olmayan yeni sağlık sorunları taşıyabilirler. Göç edilen ülkenin alt yapısı kısa sürede büyüyen bölgenin sağlık sorunlarını çözmeye yetmeyebilir. Ayrıca göç eden gurubun sağlık güvencesinin olmaması da bu kişilerin sağlık hizmetlerinden yararlanamamasına yol açmaktadır. Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması’na göre göç eden kişilerin %58 ‘i göç ettikten sonra sağlık hizmetlerine ulaşmakta zorluk çektiklerini söylemişlerdir.
Göçlerle ilgili en sık sorun olabilecek infeksiyonlar
- Tüberküloz
- HIV/AIDS
- Hepatit B, Hepatit C
- Aşıyla önlenebilir hastalıklar
- Paraziter hastalıklar
- Su ve besin ile bulaşabilen infeksiyonlar.
Tüberküloz
Tüberküloz; mycobacterium tuberculosis isimli bakterinin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalık basillerden havayolu ile bireylere yayılır. Oluşturduğu salgınlar ile tüm dünyada ölümlere neden olmaktadır. Ülkemiz verem savaş geleneğine sahip ülkeler arasındadır ve riskli durumlarda zamanında tepki verebilmektedir.
Özellikle ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde, öncelikle tüberküloz bulaşı için risk oluşturan koşulların ortadan kaldırılması gerekir. Sonrasında ise hastalık için taramaların yapılması gerekmektedir. Sığınmacılar tüberküloz hastalığı için risk grubudurlar ve bu kişiler için aktif tarama önerilmektedir.
Tüm göçmenlerin, yasal statüsüne bakılmaksızın tüberküloz tanı tedavisi sağlanmalı, ülkeye giriş öncesi ve girişte aktif olgu bulmak için taramaları devam ettirilmelidir.
HIV/AIDS
Göçmenler HIV/AIDS açısından hassas gruplar arasındadır. Sosyokültürel faktörler, sosyal yaşamdan ayrılma, sosyoekonomik faktörler, sağlık hizmetine erişimde yaşanılan güçlükler, bireysel faktörler risk guruplarını oluşturmaktadır.
Hepatit B, Hepatit C
Kronik hepatitin en sık nedenidir. Tedavi edilmesi gerekir, karaciğer tedavi edilmezse karaciğer sirozuna ve karaciğer kanserine neden olabilir. Karaciğer nakli yapılan her üç hastanın ikisinde sebep hepatit B veya hepatit C’dir.
Hepatit B tedavisinde son derece etkili ilaçlar vardır ve zamanında yapılan doğru tedavilerle hastaların büyük kısmında siroz ve kanser gelişmesi önlenebilmekte ve karaciğerin daha iyi duruma gelmesi sağlanmaktadır.
Aşıyla Önlenebilir Hastalıklar
Avrupa Bölgesindeki aşı ile önlenebilir hastalıkların sebep olduğu morbidite ve mortaliteyi önlemek için mülteci ve göçmenlere yönelik bağışıklama hizmetlerinin sağlanması ve uygulanması önem teşkil etmektedir.
Paraziter Hastalıklar
Paraziter hastalıkların en sık nedenlerini, içme ve kullanma suyu yetersizliği, kalabalık yaşam koşulları, atıkların uygun olarak ortadan kaldırılamaması ve bireysel hijyenin sağlanamaması oluşturmaktadır. Korunmada klima sistemli odalarda konaklama, cibinlikli yataklar, kapalı giysiler, etkili insektisit spreyler ve geceleri dışarda konaklamamak önerilmektedir.
Su ve Besin İle Bulaşan Hastalıklar
Tifo, salmenella serotip Typhi’nin neden olduğu, daha çok gelişmekte olan ülkelerde görülen ciddi bir kan akımı enfeksiyonudur ve önemli bir halk sağlığı problemidir. Hastalığın etkeni olan Salmonella enterica serovar Typhi’nin doğadaki yegane taşıyıcısı insan olup endemik bölgelerde hastalık başlıca fekal olarak kirlenmiş su ve gıdalar aracılığı ile yayılır. Kişiden kişiye bulaş olabilir. Gelişmiş ülkelerdeki olguların çoğunda yurtdışı seyahat öyküsü mevcuttur. Gelişmiş bir kanalizasyon sisteminin bulunmadığı ve güvenli içme suyunun sağlanamadığı koşullarda hastalığın toplumda yayılımının pratik olarak önlenmesi mümkün değildir. Bu nedenle Ulusal Halk Sağlığı Stratejileri arasında kanalizasyon sistemlerinin iyileştirilmesi, su ve gıda hijyeninin sağlanması, halkın eğitimi ve antibiyotik kullanımı konularının işlenmesi yer almalıdır.
Koleranın temel kliniği yoğun ishal ve kusma ile seyreden ve sonucunda gelişen dehidratasyon tablosudur. Hastalar genelde ayakta dolaşır. Besin zehirlenmesi tarzında 2-3 gün süren az kusma ve hafif ishal kliniği mevcuttur. İyileşmeleri 3-4 hafta alabilir. Zaman zaman tablo tekrarlar. Bulaşma açısında önemli bir gruptur. Salgın zamanlarında her ishal vakası kolera için araştırılmalıdır.
Akut viral hepatit A enfeksiyonu genellikle asemptomatik ve anikterik seyirli olup, daha çok çocukluk yaş grubunda görülmektedir. Akut viral hepatit A genellikle oral-fekal yol ile bulaşır, parenteral bulaş nadirdir. Bulaşma kontamine olmuş yiyecek ve suların tüketimi ile olur. Akut hepatit A enfeksiyonu uygun yatak istirahati ile kendiliğinden düzelmekle beraber bazen ciddi komplikasyonlar oluşturmaktadır.
Sonuç;
Göçmenlerin tıbbi ve psikososyal bakımını iyileştirmek ve temel sağlık hizmetlerinden yararlanmalarını sağlamak amacıyla hemşireler;
- Göçmen bireyleri özel ve öncelikli grup olarak kabul etmeli, sağlıklarının korunması ve geliştirilmesi için onlara destek olmalıdır.
- Göçle gelen bireyin kültürünü tanımalı, geldiği kültürü yansıtan sağlık davranışlarının neler olduğunu ve bunların nedenini bilmeli, buna yönelik hemşirelik bakım planı uygulayıp değerlendirmelidir.
- Göçmenlere yönelik belirlenen sorunlar ya da güçlü yönler doğrultusunda birey, doğru kaynaklara yönlendirilmeli ve bireylerin karşılaştıkları sorunlarla etkin baş edebilmesi için beceriler geliştirilmesine yardımcı olmalıdır.
- Göçle gelen bireylerin sağlıklarına doğrudan etki eden ekonomik ve sosyal değişkenleri değerlendirilmelidir.
- Göçmen kadınların doğurganlıkla ilgili sorunları çözmede, kontreseptif kullanmalarında ve perinatal mortaliteyi azaltma önemli görevlerinin olduğunu bilmeli, kadınlara bu konuda eğitim vermelidir.
- Göç sürecinden etkilenen aile ve çocuklara psikolojik destek, sosyal yönlendirme yaparak rehberlik etmelidir.
- Göçmen bireylere kronik ve bulaşıcı hastalıklar konusunda eğitim vermeli, gerekli izlemleri yapmalıdır.
- Göçle gelen bireylerin depresyon ve diğer psikososyal sorunları ile ilgili farkındalıklarını artırma ve uygun baş etme becerileri geliştirme konusunda danışmanlık hizmeti vermelidir.
- Göç edenlerin davranış, dil, beslenme ve giyimde yeni kültürel uyum sağlanmasının desteklemelidir.
- Sağlığın geliştirilmesindeki yaklaşımlardan biri olan destekleyici çevre yaklaşımı ile göçmenlerin yaşadığı çevre ve konut değerlendirilmeli, daha sağlıklı hale getirilmelidir.
- Göçmenin çevrelerindeki diğer kişilerle iletişim kurmaları için ortam oluşturulması ve önyargılarının giderilmesi/en aza indirilmesi sağlanmalıdır.
- Hemşireler başta sağlık hakları olmak üzere göçmenin sosyal haklarının da savunuculuğunu yapmalı, bu konuda söz sahibi olmalıdır.
- Hizmet kalitesini artırmada sağlık sistemine ulaşabilirliği kolaylaştırmak için yapısal engellerin de giderilmesi gerektirmektedir. Bu nedenle hemşireler göçmen bireylere yönelik geliştirilen politikalarda söz sahibi olmalıdır.
Sonuç olarak karşı karşıya kaldıkları risk faktörleri nedeniyle göçmenler sağlık açısından diğer gruplara göre daha fazla risk altındadır. Göçmenlerin sağlığı geliştirme davranışlarının hemşireler tarafından değerlendirilmesi, özelde göçmen ailenin sağlığını korunma ve sürdürülme, genelde bu gruba yönelik verilecek sağlık hizmetlerinin planlanması açısından da önem taşımaktadır. Bunun için birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan hemşirelere, mevcut ve potansiyel sağlık hizmetlerinde çalışan hemşirelere, mevcut ve potansiyel sağlık risklerinin belirlenerek göç eden bireylerin sağlıklarının geliştirilmesinde önemli roller düşmektedir.
KAYNAKLAR
1.Aydoğan S, Metintaş S. Türküye’ye gelen dış göç ve sağlığa etkileri. Türk Dünyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Halk Sağlığı Dergisi 2017; 2(2): 37-45.
2.Tülek N. Göçmenler ve İnfeksiyonlar. Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi XVIII. Klimik Kongresi, Antalya, 2017.
- Tuzcu A, Bademli K. Göçün psikososyal boyut. Psikiyatride güncel yaklaşımlar 2014; 6(1):56-66.
4.Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması. Hacettepe Üniversite’si Nüfus Etütleri Enstitüsü. 2006. http://www.hips.hacattepe.edi.tr/tgyona/TGYONA_rapor.pdf Erişim tarihi: 27.06.2018.
5.T.C. Sağlık Bakanlığı, Tüberküloz Tanı Tedavi Rehberi, Sağlık Bakanlığı Yayınları Ankara, 2011. http://www.toraks.org.tr/uploadFiles/30102014133530-tuberkuloz_tani_ve_tedavi_rehberi.pdf Erişim tarihi: 27.06.2018.
- Blumberg HM, Burman WJ, Chaisson RE, Daley CL, Etkind SC, Friedman LN, Fujiwara P, Grzemska M, Hopewell PC, Iseman MD, Jasmer RM, Koppaka V, Menzies RI, O’Brien RJ, Reves RR, Reichman LB, Simone PM, Starke JR, Vernon AA. American Thoracic Society/ Centers for Disease Control and Preventation / Infectitious Diseases Society of America. Am J Respir Crit Care Med. 2003 Feb 15;167(4):603-662.
7.British Thoracic Society. Chemotherapy and Management of Tuberculosis in the United Kingdom: Recommendations 1998. Thorax 1998; 53: 536-548.
8.Long R, Ellis E (eds). Tuberculosis Standarts. 6th Edition. Canadian Lung Association, 2007.
9.Gümüş Y, Bilgili N. Göçün sağlık üzerindeki etkileri. Anadolu hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2015; 18(1):64-67.
- Aşı ve Göç üzerine Teknik Brifing Sınır ötesi bağışıklık koordinasyonu: ayrımsız, sistematik ve sürdürülebilir bir yaklaşıma doğru, World Health Organization. http://www.icc.org.tr/uploads/documents/WHO_RC67/67td01e_Immunization_MigrantHealth_170719_TR.pdf Erişim Tarihi:20.07.2018.
11.Tekin S. Ülkemizdeki ‘mülteciler’ viral ve paraziter infeksiyonlar. Koç Üniversitesi Hastanesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Klimik Dergisi 2014.
12.Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuar Tanısı için Saha Rehberi, Sağlık Bakanlığı.
http://mikrobiyoloji.thsk.saglik.gov.tr/ums/T-U-U/Tifo-ve-Paratifo.pdf Erişim tarihi:20.07.2018.
13.Avcı, İ.Y. Kolera http://www.klimik.org.tr/wp-content/uploads/2012/02/982011154524-GfrGsWnH7E2i.pdf Erişim tarihi:20.07.2018.
14.Taşkesen M, Taş MA, Ecer S, Özel AK. Karabiberoğlu S. akut viral hepatit a olguları klinik ve laboratuar bulgularının değerlendirilmesi. Dicle Tıp Dergisi 2008; 35(3):155-158.
Hazırlayan: Emine Soydemir Yılmaz
Acıbadem Kozyatağı Hastanesi
Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi
Hazırlanma Tarihi: 20.07.2018